Konzentration Lager Stutthof

Jutro, 2 września, przypada 76. rocznica utworzenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Stutthof. Tego dnia na teren pomiędzy wsiami Sztutowo i Stegna, autobusami komunikacji miejskiej Niemcy przywieźli z Gdańska około 200 jeńców, którzy natychmiast rozpoczęli budowę. Obóz funkcjonował od 2.09.1939 r. do 9.05.1945 r. Był pierwszym i najdłużej istniejącym niemieckim obozem tego typu na ziemiach dzisiejszej Polski. Jednak w pamięci społecznej męczeństwo jego więźniów jest wciąż mało znane.

Miejsce pod budowę wybrane zostało z pełną premedytacją: teren podmokły, zewsząd otoczony wodą, bagnami i torfowiskami, z wysoko stojącymi wodami gruntowymi i specyficznym, niebezpiecznym dla ludzi mikroklimatem. W założeniu miał być większy niż Auschwitz. Historię budowy oraz strukturę lagru można poznać, klikając w linki umieszczone pod notką.

Komendantami KL Stutthof był SS-Hauptsturmführer Max Pauly (kierujący egzekucją obrońców Poczty Polskiej z Gdańska), a we wrześniu ’42 zastąpił go SS-Sturmbannführer Paul Werner Hoppe i sprawował tę rolę do 9.05.1945 r.

Metodami stosowanymi w obozie w ramach akcji „specjalnego traktowania” więźniów (Sonderbehandlung) było rozstrzeliwanie strzałem w potylicę w pomieszczeniach krematorium czy też „szpilowanie”, czyli uśmiercanie zastrzykiem z fenolu, co Niemcy stosowali od 1940 r. P.W. Hoppe „usprawnił” pracę obozu, gdy z jego polecenia w połowie ’44 r. uruchomiono komorę gazową.

W ciągu ponad 5 lat działalności KL Stutthof zarejestrowano łącznie około 110 tysięcy więźniów. Byli oni obywatelami 28 państw, zarówno europejskich pod niemiecką okupacją, jak i państw neutralnych oraz Stanów Zjednoczonych. Do KL Stutthof docierały transporty z obozów koncentracyjnych Buchenwald, Dachau, Neuengamme, Mauthausen, Flossenbürg i Sachsenhausen, przywożono więźniów Pawiaka i Pruszkowa.

Orientacyjna mapka marszu śmierci więźniów KL Stutthof przez Kaszuby. Oprac. Chryzopraz

Na skutek zbliżającego się frontu Sturmbannführer Hoffman zarządził ewakuację. Przeprowadzano ją drogą lądową i morską od stycznia 1945 r. Liczba ofiar ewakuacji wyniosła prawie 50%. Barkami ewakuowano około 5000 więźniów. Na trasę marszu śmierci przez miejscowości Mikoszewo, Świbno, Cedry Małe, Cedry Wielkie, Pruszcz Gdański, Kolbudy, Łapino, Niestępowo, Żukowo, Przodkowo, Pomieczyno wypędzono ponad 11 tysięcy więźniów. Na miejsce dotarło 7 tysięcy. Cała trasa marszu śmierci, trwającego 11 dni, znaczona jest mogiłami w Nawczu, Rybnie i Kępie Kaszubskiej, Pucku, Wejherowie i Luzinie, Strzepczu, Żukowie i Niestępowie, Pręgowie, Miszewku i Przodkowie, Pomieczynie, Łebnie i Łęczycach, Ciechomiu, Kostkowie, Lęborku...

-------------------------------------------------------------------------------------

Muzeum Stutthof zwiedzałam dwa razy. Pierwszy raz jako uczennica ze szkolną wycieczką. Drugi raz jako nauczycielka z moimi uczniami ówczesnych klas VII i VIII w ramach cyklu lekcji języka polskiego. I choć to wiele lat temu, dobrze pamiętam niektóre reakcje. Należy pamiętać, że były to reakcje nastolatków z połowy lat 90.

Podczas całej trasy zwiedzania przeważała cisza, chciałoby się powiedzieć „martwa” cisza i uwagi wypowiadane półgłosem. Ale kiedy minęło pierwsze onieśmielenie, padały różne pytania do przewodnika. Młodzież była ogromnie zbulwersowana faktem, że oficerowie z rodzinami (dzieci) i strażnicy mieszkali zaraz za murem, a nawet w obrębie obozu, tym, że ich to nie krępowało, nie przeszkadzało.

Wielkie wrażenie zrobiła szubienica i studnia, nikt nie podszedł blisko, wszyscy przyglądali się z daleka. W krematorium cisza jak w kościele, dopiero kiedy oczy oswoiły się z mrokiem, młodzież rozeszła się po obszernym pomieszczeniu, przyglądała się z niedowierzaniem piecom krematoryjnym, próbując „przymierzyć się” do noszy. Przy tej okazji ktoś nawiązał do Grudnia’70 mówiąc, że w krematorium szpitala Marynarki Wojennej w Oliwie palono ciała zabitych stoczniowców.

Łaźnia – to pomieszczenie i jego nazwa spowodowało największe zamieszanie, gdyż każdy miał w pamięci swoją domową łazienkę i jej przeznaczenie. Lekarz także kojarzył się dzieciom z ratowaniem życia, nie ze „szpilowaniem”.

Obchodziliśmy teren obozu, dzień był ciepły i słoneczny. Przewodnik zwrócił uwagę uczniów na mokre płyty chodnika, którym szliśmy. Młodzież umiała to zjawisko wyjaśnić, resztę dopowiedział przewodnik. Podeszliśmy do bryły pomnika, w którym za szybami umieszczony jest popiół  z krematoriów. W szarej masie tkwią gdzieniegdzie jaśniejsze kawałki kości.

Widziałam, że to potężna i wystarczająca dawka dla młodzieży. Szliśmy do autobusu w ciszy, a kiedy wreszcie odjechaliśmy z tego miejsca, dzieci musiały to odreagować.

Z jakim wzruszeniem i jakże pełniej po tym doświadczeniu uczniowie odbierali treść wiersza T. Różewicza „Warkoczyk”:

Kiedy już wszystkie kobiety

z transportu ogolono

czterech robotników miotłami

zrobionymi z lipy zamiatało

i gromadziło włosy

Pod czystymi szybami

leżą sztywne włosy uduszonych

w komorach gazowych

w tych włosach są szpilki

i kościane grzebienie

Nie prześwietla ich światło

nie rozdziela wiatr

nie dotyka ich dłoń

ani deszcz ani usta

W wielkich skrzyniach

kłębią się suche włosy

uduszonych

i szary warkoczyk

mysi ogonek ze wstążeczką

za który pociągają w szkole

niegrzeczni chłopcy

----------------------------------------------------------

Przydatne linki: "Ciemności skryją ziemię."
Uwaga! Film dla dorosłego i odpornego widza!

http://historia.org.pl/2013/12/09/historia-pieciu-nadzorczyn-obozu-koncentracyjnego-w-stutthof - Historia pięciu nadzorczyń

http://stutthof.org/historia - strona Muzeum KL Stutthof

Eksponat muzealny